Dziś ciężko wyobrazić sobie święta Wielkiej Nocy bez chrzanu jako dodatku do jaj czy barszczu białego. W dawnej Polsce gościł na stołach częściej i w różnych konfiguracjach, stąd mawiano Dobry chrzan, lecz nie sam. Doceniano jego zarówno walory smakowe (był stosowany jako zamiennik drogich importowych przypraw), jak też prozdrowotne.
Zastosowanie chrzanu w celu uniknięcia problemów gastrycznych potwierdza Józef Gerald – Wyżycki w „Zielniku ekonomiczno – technicznym” z 1845 roku,
[…] W lekarstwach używa się korzeń chrzanu. Nader ostry i lotny olejek, któren w sobie zawiera daje mu własności mocno drażniące, czynność żołądka i nerek podbudzające, przeciwszkorbutyczne. […] Ponadto powołując się m.in. na badania niemieckiego botanika i aptekarza Carla Ludwiga Willdenowa zwraca uwagę na działanie mikstury chrzanu i alkoholu […] Korzeń chrzanu oblany gorzałką i zażyty, jest podług Wildenowa, przedziwnym śrzodkiem na kurcz żołądkowy […]. Zastosowanie gorzałki, a wcześniej okowity (łac. aqua vitae – woda życia) było związane z pożądanym działaniem, jakie wykazuje alkohol, czyli rozmaczania – maceracji (łac. maceratio) w procesie ługowania, czyli ekstrakcji i wyodrębniania określonych związków chemicznych i przekształcania ich z fazy stałej w ciecz jednocześnie uwydatniając ich właściwości. Proces ten wykorzystywany był początkowo przy produkcji eliksirów i naparów leczniczych, a od XVII. wieku także wódek gatunkowych, nalewek.
W XVI. wieku właściwości lecznicze chrzanu doceniane były przez botaników. Marcin z Urzędowa w swoim „Herbarzu Polskim” pisze o ponadprzeciętnym działaniu chrzanu pospolitego na zdrowie, wskazując na szczególne właściwości syropu z chrzanu, mającego działanie wykrztuśne oraz działającego odkażająco na drogi oddechowe. Z kolei Stefan Falimirz, autor pierwszego zielnika wydanego 1534 roku w Krakowie zwraca uwagę na przyjazne dla układu pokarmowego połączenie dań z zimnych ryb z gorącymi przyprawami, jak np. chrzan, które w efekcie bilansowały się i nie obciążały żołądka.
Autor tekstu: Sebastian Gaik przewodnik Muzeum Polskiej Wódki
Więcej o polskich tradycjach kulinarnych znajdziesz w pozycjach książkowych dostępnych w naszym sklepie online:
Echa dawnej Warszawy – W kotle smaków
Od likierów do Luksusowej
